اگر برای امور مالی به بانک مراجعه کرده باشید احتمالا واژه‌هایی مانند چک بانکی عادی، چک تایید شده، چک تضمین شده، چک بین بانکی یا رمزدار، چک صیادی و… به گوش‌تان خورده است؛ اما منظور از انواع چک بانکی چیست و هر کدام از این چک‌ها چه کاربردی دارند؟
انواع چک بانکی 1403 / بررسی مزیت تمام چک های بانکی
در دنیای مالی امروز چک‌های بانکی نقش مهمی در تسهیل معاملات و انتقال وجوه ایفا می‌کنند و راهکاری امن و کارآمد برای پرداخت‌های مختلف است. بنابراین آشنایی با انواع چک‌ها و کاربردهای آن‌ها می‌تواند به شما در انتخاب مناسب‌ترین گزینه برای نیازهای مالی‌تان کمک کند.
همچنین بخوانید: دسته چک صیادی چیست؟ / شرایط، مدارک و نحوه ثبت چک صیاد
در این مقاله به بررسی جامع چک‌های بانکی، انواع آن‌ها و ویژگی‌های هر کدام خواهیم پرداخت تا درک بهتری از این ابزار مالی مهم به دست بیاورید.
چک بانکی چیست؟
چک سندی رسمی است که به دارنده‌ی آن اجازه می‌دهد مبلغ مشخصی را از حساب صادرکننده برداشت کند. این سند شامل تاریخ، مبلغ، نام گیرنده و امضای صاحب حساب است.
چک‌ها به عنوان جایگزینی ایمن برای پول نقد، به ویژه در معاملات با مبالغ بالا، مورد استفاده قرار می‌گیرند و مزیت اصلی استفاده از آن‌ها این است که در صورت مفقود شدن یا سرقت، فقط شخصی که نامش روی چک درج شده می‌تواند آن را نقد کند که این امر امنیت بیشتری را تضمین می‌کند.
معرفی انواع چک بانکی
چک‌های بانکی در انواع مختلفی ارائه می‌شوند که هر کدام برای موقعیت‌های خاصی طراحی شده‌اند. برخی از رایج‌ترین چک‌ها شامل موارد زیر هستند:
- چک عادی: رایج‌ترین نوع چک که توسط صاحب حساب صادر می‌شود.
- چک تایید شده: چکی که توسط بانک تایید شده و پرداخت آن تضمین می‌شود.
- چک تضمین شده: نوعی چک که بانک پرداخت آن را تضمین می‌کند.
- چک رمزدار: چکی با کد امنیتی خاص برای افزایش امنیت.
- چک مسافرتی: برای استفاده در سفرهای خارجی طراحی شده است.
اما به طور کلی می‌توان تمام انواع چک بانکی را در 2 دسته قرار دارد: چک‌هایی که توسط افراد صادر می‌شوند و چک‌هایی که بانک‌ها صادر می‌کنند. در ادامه به معرفی دقیق‌تر هر کدام از این چک‌ها و کاربردشان می‌پردازیم.
چک بانکی عادی / قدیمی‌ترین نوع چک
چک عادی متداول‌ترین نوع چک است که به دارندگان حساب جاری ارائه می‌شود. صاحبان این حساب‌ها می‌توانند از بانک خود دسته چک دریافت کرده و در معاملات از آن استفاده کنند. با صدور این چک، دارنده‌ی آن می‌تواند از حساب صادرکننده برداشت داشته باشد.
همینطور بخوانید: سفته چیست؟ / از انوع و کاربرد تا قوانین و تفاوت سفته با چک
نکته قابل توجه در مورد چک عادی، اهمیت مشخص کردن گیرنده یا حامل آن است. چنانچه چک در وجه حامل صادر شود، هر شخصی می‌تواند آن را نقد کند. همچنین پرداخت وجه چک بانکی عادی تضمین شده نیست و در صورت کافی نبودن موجودی حساب، چک قابل وصول نخواهد بود.
در چنین شرایطی گیرنده چک پس از دو ماه می‌تواند آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت دریافت کند. عدم واریز وجه توسط صادرکننده می‌تواند منجر به طرح شکایت شود.
چک صیادی چیست؟
چک صیادی از جدیدترین انواع چک بانکی است که امنیت و ضمانت اجرایی بالاتری دارد. این نوع چک تنها توسط بانک مرکزی صادر می‌شود و ثبت آن در سامانه صیاد الزامی است. به دلیل امنیت بالا، بسیاری از فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های خرید اقساطی و درخواست وام از چک صیاد استفاده می‌کنند.
در واقع از سال 1400 این چک جایگزین دسته چک‌های سنتی شده و ویژگی اصلی آن، کد منحصربه‌فرد 16 رقمی است که امکان ثبت و استعلام در سامانه صیاد را فراهم می‌کند. به عبارت دیگر برخلاف چک‌های قدیمی، چک‌های صیادی از اعتبار تضمین شده برخوردار است.
برای دریافت چک صیاد متقاضی باید حداقل 2 سال سابقه حساب فعال داشته باشد. صدور این چک مستقیما توسط بانک مرکزی انجام می‌شود و افراد دارای چک برگشتی، ابتدا باید مشکل اعتباری خود را رفع کنند.
چک تایید شده / از انواع چک بانکی معتبر
چک گواهی شده یا تایید شده نوع دیگری از چک‌های بانکی معتبر است. با صدور این چک، صادرکننده به بانک اجازه می‌دهد مبلغ مندرج در چک را در حسابش مسدود کند که این امر اطمینان گیرنده‌ی چک از پرداخت وجه در تاریخ مقرر را افزایش می‌دهد.
برای تایید این نوع چک بانک موجودی حساب صادرکننده را بررسی کرده و در صورت کافی بودن موجودی، بانک مبلغ را مسدود کرده و پرداخت چک را تضمین می‌کند. اگر موجودی حساب کمتر از مبلغ چک باشد، بانک از تایید آن خودداری می‌کند و صدور چک امکان‌پذیر نخواهد بود.
چک تضمین شده / چک بانکی برای معاملات بزرگ
چک‌های تضمین شده ابزارهای مالی برای انجام معاملات با ارزش بالا هستند که توسط بانک صادر می‌شوند. هنگام صدور این چک، مبلغ آن فورا از حساب متقاضی کسر می‌شود و دارنده‌ی چک می‌تواند با مراجعه به شعب بانک صادرکننده، وجه آن را دریافت کند.
همچنین بخوانید: اوراق قرضه چیست به زبان ساده + معرفی انواع اوراق قرضه
دو نوع چک تضمین شده وجود دارد که شامل عادی و رمزدار است. در چک عادی مبلغ بلافاصله از حساب صادرکننده کسر می‌شود، اما دریافت‌کننده باید 24 ساعت برای نقد کردن آن صبر کند. در مقابل چک رمزدار قابلیت نقد شدن فوری را دارد.
این نوع چک در معاملات بزرگ مانند خرید املاک یا خودرو کاربرد دارد و هر شخص دارای حساب بانکی می‌تواند چنین چکی را دریافت کند. مزایای اصلی چک‌های تضمین شده عبارتند از اطمینان از پرداخت، کاهش احتمال تقلب و عدم امکان توقیف یا مسدود شدن. حتی در صورت فوت صادرکننده، این چک قابل وصول خواهد بود.
چک بین بانکی / معتبرترین انواع چک بانکی
این چک که به چک رمزدار نیز معروف است، برای انتقال وجه بین بانک‌های مختلف استفاده می‌شود. این چک قابل نقد شدن نیست و صرفا برای انتقال الکترونیکی وجه کاربرد دارد که این ویژگی امنیت آن را بسیار بالا میبرد.
برای صدور این چک نیازی به دسته چک نیست و بانک آن را صادر می‌کند. متقاضی باید اطلاعات حساب گیرنده شامل شماره حساب و کد شعبه را ارائه دهد.
پس از صدور، مبلغ مورد نظر به حساب گیرنده در بانک مقصد منتقل می‌شود.چک بین بانکی برای معاملات بزرگ مانند خرید و فروش املاک، خودرو، پرداخت ودیعه مسکن و تسویه بدهی‌های کلان بسیار مناسب است. این روش برای مبالغی که از سقف تراکنش کارت‌های بانکی فراتر می‌روند، جایگزینی امن و کارآمد محسوب می‌شود.
چک مسافرتی / مخصوص مسافران خارج از کشور
چک بانکی مسافرتی راه‌حلی امن برای مسافران خارج از کشور است که نگران حمل مقادیر زیاد پول نقد هستند. این نوع چک عمدتا توسط گردشگرانی که به کشورهای خارجی سفر می‌کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مزایای اصلی چک مسافرتی شامل موارد زیر است:
- قابلیت جایگزینی در صورت مفقود شدن یا سرقت به دلیل سیستم امضای دوگانه
- اعتبار و پذیرش جهانی
- سهولت استفاده و نقد کردن در شعب بانکی مربوطه
- عدم انقضا که امکان نقد کردن در هر زمان را فراهم می‌کند
چک عمومی آزاد (چک موردی) / صدور بدون نیاز به دسته چک
چک عمومی یا چک عمومی امنیبوس که به آن چک موردی هم می‌گویند یکی از انواع چک بانکی برای افرادی است که دسته چک ندارند اما می‌خواهند چک صادر کنند.
این نوع چک شباهت زیادی به چک عادی دارد، با این تفاوت که قابل پشت‌نویسی و انتقال به شخص دیگر نیست. طبق قانون صدور چک مصوب سال ۱۳۹۷ بانک مرکزی موظف شده خدمات چک موردی را ارائه دهد تا تقاضا برای دسته چک کاهش یابد. دارندگان حساب جاری می‌توانند سالانه در 5 نوبت و هر بار 2 برگ چک عمومی دریافت کنند.
فرآیند صدور و وصول این چک‌ها مشابه چک‌های صیادی است؛ البته در حال حاضر به دلیل آماده نبودن زیرساخت‌های لازم، بسیاری از بانک‌های کشور هنوز این خدمت را ارائه نمی‌دهند.
چک الکترونیکی / جدیدترین انواع چک بانکی
چک الکترونیکی یک نوع جدید از چک است که طبق قانون صدور چک (اصلاحیه ۱۳۹۷)، بانک مرکزی موظف به فراهم کردن زیرساخت‌های آن شده است.
این نوع چک مشابه چک‌های کاغذی در دو نوع کلی عادی و تضمین شده ارائه می‌شود و تفاوت اصلی آن با چک‌های سنتی حذف کامل کاغذ از فرآیند صدور است.
تمام مراحل صدور، انتقال و وصول چک الکترونیکی به صورت آنلاین و از طریق سامانه چکاد (چک امن دیجیتال) انجام می‌شود. این نوآوری گامی مهم در جهت مدرن‌سازی سیستم بانکی و کاهش استفاده از کاغذ است.
مقایسه انواع چک بانکی با سفته، برات و سایر اسناد تجاری
به طور کلی در میان اسناد تجاری، چک از بالاترین اعتبار و پشتوانه قانونی برخوردار بوده و حمایت‌های قانونی از چک به مراتب بیشتر از سایر اسناد تجاری است.
در مقابل سفته به عنوان یک سند غیرتجاری (سند عادی) شناخته می‌شود و از حمایت‌های قانونی خاصی در مراجع حقوقی برخوردار نیست. به همین دلیل بسیاری از پلتفرم‌های ارائه‌دهنده وام اعتباری با سیستم چک‌های صیادی کار می‌کنند.
ما نیز در تکنوپی برای اعتبارسنجی و ارائه اعتبار خرید اقساطی، از سازوکار چک صیادی بهره می‌بریم. اگر در فکر خرید انواع کالاها به صورت قسطی هستید، با داشتن یک برگ چک صیاد می‌توانید در سامانه تکنوپی اعتبارسنجی کنید و از فرصت وام 10 تا 50 میلیونی برای خرید اقساطی کالاها بهره ببرید.
قوانین چک بانکی که باید بدانید!
چک ابزاری مالی است که استفاده از آن مستلزم رعایت قوانین و مقررات خاصی است. صادرکننده چک موظف است در تاریخ مندرج، معادل مبلغ چک در حساب خود موجودی داشته باشد.
او نباید وجه چک را از حساب خارج کرده یا دستور عدم پرداخت صادر کند. همچنین چک نباید به گونه‌ای تنظیم شود که بانک به دلایلی مانند عدم تطابق امضا یا خط‌خوردگی از پرداخت آن امتناع کند.
در صورت عدم پرداخت چک، بانک موظف است دلایل آن را در برگه‌ای مخصوص ذکر کرده و به دارنده چک تحویل دهد. این برگه شامل مشخصات چک، هویت و نشانی صادرکننده است. بانک همچنین باید نسخه دومی از این برگه را برای صادرکننده ارسال کند.
همینطور بخوانید: ضمانت نامه بانکی چیست؟ / شرایط، مدارک و انواع
طبق قانون، صدور چک بلامحل با مجازات‌هایی همراه است که بسته به مبلغ چک متفاوت است:
- برای چک‌های تا 10 میلیون ریال: حداکثر 6 ماه حبس
- برای چک‌های 10 تا 50 میلیون ریال: 6 ماه تا 1 سال حبس
- برای چک‌های بالای 50 میلیون ریال: 1 تا 2 سال حبس و 2 سال محرومیت از داشتن دسته چک
در صورت تعدد چک‌های بلامحل، مجموع مبالغ در نظر گرفته می‌شود. البته این مجازات شامل چک‌های صادرشده برای معاملات نامشروع یا ربوی نیست و در این موارد، مجازات شدیدتر خواهد بود.
جمع‌بندی
آشنایی با انواع چک بانکی و کاربردهای آن‌ها برای مدیریت موثر امور مالی ضروری است. این دانش به شما کمک می‌کند تا بهترین نوع چک را برای نیازهای خاص خود انتخاب کنید.
چه برای انجام معاملات تجاری، چه برای سفرهای خارجی یا خرید اقساطی، انواع مختلف چک‌ها راه‌حل‌های متنوعی را ارائه می‌دهند.
با استفاده از اطلاعات ارائه شده در این مقاله می‌توانید با اطمینان بیشتری به بانک مراجعه کرده و چک مورد نیاز خود را درخواست کرده یا از خدمات آنلاین بانک‌ها برای این منظور استفاده کنید.
سوالات متداول
- انواع چک بانکی کدامند؟
چک‌های بانکی شامل چک عادی، چک صیادی، چک تایید شده، چک تضمین شده، چک بین بانکی یا چک رمزدار، چک مسافرتی، چک عمومی آزاد یا موردی و چک الکترونیکی است.
- برای خرید اقساطی به کدام چک بانکی نیاز است؟
فروشگاه‌ها و پلتفرم‌هایی که امکان خرید قسطی را فراهم می‌کنند معمولا از طریق سیستم صیاد و اعتبارسنجی بانکی از طریق این سازوکار فعال هستند؛ بنابراین معمولا داشتن چک صیادی برای خرید اقساطی ضروری است.
- آیا چک صیادی از چک عادی بهتر است؟
بله، چک صیادی نسبت به چک‌های عادی امنیت و اعتبار بیشتری دارد؛ زیرا در سامانه صیاد ثبت شده و امکان جعل و کلاهبرداری با آن کمتر است. همچنین استعلام و پیگیری وضعیت چک صیادی ساده‌تر است.
- آیا چک از سفته معتبرتر است؟
به طور کلی چک بانکی از سفته معتبرتر در نظر گرفته می‌شود. زیرا چک به صورت مستقیم به حساب بانکی شخص صادرکننده مرتبط است و در صورت عدم پرداخت، پیگیری حقوقی آن آسان‌تر است. در ضمن چک صیادی به دلیل ثبت در سامانه صیاد، از اعتبار بیشتری برخوردار است.
- چک بانکی تایید شده و تضمین شده چه تفاوتی دارند؟
چک تایید شده توسط شخص صادر می‌شود و بانک تایید می‌کند که در حساب صادرکننده به میزان مبلغ مندرج در برگه چک، وجه نقد و قابل وصول وجود دارد.
اما چک تضمین شده به درخواست مشتری توسط بانک صادر می‌شود و پرداخت وجه به گیرنده توسط بانک تضمین می‌شود. حتی اگر در حساب فرد وجه کافی وجود نداشته باشد، امکان نقد کردن این چک در همه شعبه‌های بانک صادرکننده چک وجود دارد.
